Polski rząd jest pod presją cen energii. Rynek energetyczny w Polsce jest wart ponad 200 mld zł rocznie, ściera się na nim wiele sprzecznych interesów. Zasady tego rynku, m.in. kształtowanie cen niełatwo przełożyć na polityczny język. Kwestie dotyczące cen energii są idealnym podłożem do szerzenia dezinformacji, w rezultacie spada motywacja do transformacji energetycznej, a problemy się piętrzą. W tej analizie pokazujemy, jak polski rząd może podejść do kwestii cen energii, żeby nie blokować potrzebnych zmian, a jednocześnie chronić odbiorców przed nadmiernymi kosztami. Skupiamy się na gospodarstwach domowych.

Transformacja energetyczna w polskich domach nabiera tempa. 1,5 mln prosumentów, ponad pół miliona zainstalowanych pomp ciepła, 200 tys. umów zawartych w samym 2024 roku w programie „Czyste Powietrze”. Jedno z głównych wyzwań polega na tym, by odchodzenie od paliw kopalnych w domach odbywało się z korzyścią dla wszystkich obywateli i obywatelek, również mniej zamożnych i doświadczających różnego rodzaju wykluczenia. Szansą na systemowe zmiany w obszarze wsparcia dla słabszych gospodarstw domowych jest przygotowywany przez UE Społeczny Fundusz Klimatyczny. W tej analizie pokazujemy, jak Polska powinna przygotować się do wydatkowania tych środków w sektorze budynków mieszkalnych. 

Polska gospodarka niecierpliwie czeka, aż rząd wyśle sygnał do modernizacji energetyki. Do konsultacji publicznych właśnie trafił długo oczekiwany projekt Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK). To ważny i dobry krok. Jednak pomimo głośnych wyborczych deklaracji partii koalicyjnych sprzed roku, wielu ważnych decyzji ciągle nie podjęto. Przykładem jest kontynuacja nierealnych, uzgodnionych pomiędzy rządem PiS a śląskimi związkami górniczymi planów wobec węgla kamiennego (zapisanych w tzw. umowie społecznej). Są to deklaracje i zobowiązania prawne z 2021 r. dotyczące utrzymania wydobycia i pośrednio spalania węgla w Polsce aż do 2049 r. Napięcie wokół tego tematu rośnie. Jakie są fakty?

Choć kolejny sezon grzewczy dobiega końca, koszty ogrzewania oraz energii elektrycznej utrzymują się w czołówce tematów rozmów Polek i Polaków. Wiele osób obawia się wzrostu rachunków w kolejnych latach w związku z zapowiedziami odchodzenia od tarcz osłonowych oraz nowymi regulacjami nt. efektywności energetycznej budynków czy stopniowego wycofywania z użytku pieców nie tylko na węgiel, ale również na gaz. Transformacja energetyczna puka do drzwi gospodarstw domowych. Czy jesteśmy do tego przygotowani? Z jakiego punktu startujemy? Jak zaplanować systemy wsparcia zarówno technicznego, jak i finansowego – aby zachęcić mieszkańców do niezbędnych inwestycji?  

Ceny energii elektrycznej i ciepła od wielu miesięcy pozostają jednym z najważniejszych tematów rozmów Polek i Polaków. Dzięki mechanizmom mrożenia, wiele rodzin zostało tymczasowo ochronionych przed skutkami skokowego wzrostu cen energii. W dotychczasowych pakietach osłonowych pominięto jednak liczną grupę obywateli, którzy konsumują dużo energii elektrycznej, ponieważ postawili na pompy ciepła. Wysokie rachunki w tej grupie odbiorców, połączone ze zmianą sposobu rozliczania prosumentów sprawiły, że w 2023 r. wyraźnie spowolnił rozwój mikroinstalacji oraz pomp ciepła. Na popularności znów zyskują technologie oparte na gazie ziemnym. Polki i Polacy znaleźli się w pułapce inwestycyjnej.     

Pod koniec grudnia 2023 r. odbyła się jedna z ostatnich aukcji rynku mocy. W ramach tej formy pomocy publicznej zawarto dotychczas kontrakty na blisko 90 mld zł (nominalnie), które będą spłacane do 2044 r. Ich finansowanie pochodzi od odbiorców energii elektrycznej – w rachunku przeciętnego gospodarstwa domowego za energię elektryczną, opłata mocowa stanowi ok. 7%. Mechanizm ten, choć kosztowny, pozwala utrzymać moce w systemie energetycznym. Do tej pory jednak generował głównie dopłaty dla istniejących i nowych elektrowni węglowych i gazowych. Ósma aukcja okazała się inna od poprzednich: była zdecentralizowana, czysta, tańsza, a także bateryjna. Nie ma za to nowych mocy wytwórczych.

Cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w ostatnich miesiącach miała niewiele wspólnego z realnymi kosztami jej produkcji, była utrzymywana sztucznie na niskim poziomie i traktowana jako interfejs kontaktu z wyborcą. Interwencja ze strony państwa w 2022 r. w tym obszarze była konieczna – ze względu na bezprecedensowe wzrosty cen na rynkach. Jeśli mechanizmy mrożenia cen zostaną wygaszone zgodnie z planem z końcem 2023 r., ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych mogą wzrosnąć w styczniu nawet o 68%. Efekty skokowego wzrostu cen powinny być łagodzone. Proponujemy pakiet rozwiązań: bon energetyczny, wsparcie taryf dystrybucyjnych, dodatkowe pieniądze na poprawę efektywności energetycznej budynków oraz specjalną taryfę na ogrzewanie budynków energią elektryczną.  

Sektor ciepłowniczy w Polsce zderza się ze ścianą. Najnowszy raport URE nt. ciepłownictwa systemowego nie pozostawia złudzeń: rentowność branży znacząco się pogarsza, przedsiębiorstwa od lat notują ujemne wyniki finansowe, a koszty funkcjonowania rosną z roku na rok. Zarówno ciepłownictwo systemowe jak i niesystemowe do tej pory były spychane na boczny tor krajowej polityki energetycznej. To musi się zmienić. Forum Energii przedstawia rekomendacje najpilniejszych działań w ciepłownictwie i ogrzewnictwie dla nowego rządu. Niniejsze opracowanie może być traktowane jako swoisty przewodnik po najważniejszych wyzwaniach w ciepłownictwie i ogrzewnictwie.

Rok 2022 to był kolejny rok nieoczekiwanych wydarzeń. Agresja Rosji na Ukrainę zmieniła podejście Europy do importu paliw kopalnych – szczególnie z Rosji. Kryzys energetyczny wywołany wysokimi cenami gazu oraz spadkiem produkcji energetyki jądrowej i wodnej przełożył się na rekordowe ceny energii w całej Europie. Te wydarzenia zmieniają sposób patrzenia europejskich państw na transformację energetyczną. Tymczasem modernizacja polskiej energetyki jest bardzo powolna. Wyraźnie pogarszają się wskaźniki bezpieczeństwa energetycznego systemu. Przegląd danych nt. sektora energii Forum Energii publikuje w szóstym wydaniu rocznika „Transformacja energetyczna w Polsce. Edycja 2023”.

Jeżeli Polska w najbliższych miesiącach nie dogada się w sprawie KPO - będzie za późno na sensowne wydatkowanie pieniędzy dostępnych dla naszego kraju. Do końca czerwca polski rząd może przedstawić Komisji Europejskiej zmiany w planie wydatków dla Krajowego Planu Odbudowy – uzupełniony o inwestycje zwiększające odporność na kryzys energetyczny. Ruszają właśnie konsultacje z KE w tej sprawie. To ostatni dzwonek dla Polski, aby sięgnąć po pożyczki i dotacje w ramach europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz planu REPowerEU. Jak zmienić polski KPO, aby stał się praktyczną odpowiedzią na kryzys energetyczny?