Pod koniec grudnia 2023 r. odbyła się jedna z ostatnich aukcji rynku mocy. W ramach tej formy pomocy publicznej zawarto dotychczas kontrakty na blisko 90 mld zł (nominalnie), które będą spłacane do 2044 r. Ich finansowanie pochodzi od odbiorców energii elektrycznej – w rachunku przeciętnego gospodarstwa domowego za energię elektryczną, opłata mocowa stanowi ok. 7%. Mechanizm ten, choć kosztowny, pozwala utrzymać moce w systemie energetycznym. Do tej pory jednak generował głównie dopłaty dla istniejących i nowych elektrowni węglowych i gazowych. Ósma aukcja okazała się inna od poprzednich: była zdecentralizowana, czysta, tańsza, a także bateryjna. Nie ma za to nowych mocy wytwórczych.

Koalicja rządowa deklaruje nowe otwarcie w energetyce i znacznie ambitniejsze cele transformacji – choć na razie bez większych konkretów. Jednym z pierwszych zadań nowego rządu jest zaproponowanie polityki i szeregu strategii klimatyczno-energetycznych. Polaryzacja, próby dezinformacji i napięcie polityczne nie będą pomagać w uzgodnieniu tych dokumentów. Przygotowanie nowej polityki energetyczno-klimatycznej kraju powinno być podparte rzetelnymi analizami, które będą uzasadnieniem dla dokonanych wyborów. Aby wesprzeć merytoryczny głos w tym procesie, powinna zostać powołana Rada, złożona z wiodących krajowych ekspertek i ekspertów.

Przed nowym rządem stoi długa lista decyzji do podjęcia. Zaniedbane remonty elektrowni, zły stan sieci dystrybucyjnych, niedokończony projekt wydzielenia aktywów węglowych i upadające górnictwo. Do tego presja obniżania cen energii elektrycznej. Każdy z tych obszarów wymaga natychmiastowych decyzji oraz dużych nakładów finansowych. Pierwszym krokiem nowego rządu powinna być rewizja podejścia do węgla. Bez opracowania realnej strategii, odczarowania mitów, kolejna ekipa ugrzęźnie w źle alokowanych kosztach, niemożliwych do spełnienia i niesprawiedliwych społecznie obietnicach. 

Cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w ostatnich miesiącach miała niewiele wspólnego z realnymi kosztami jej produkcji, była utrzymywana sztucznie na niskim poziomie i traktowana jako interfejs kontaktu z wyborcą. Interwencja ze strony państwa w 2022 r. w tym obszarze była konieczna – ze względu na bezprecedensowe wzrosty cen na rynkach. Jeśli mechanizmy mrożenia cen zostaną wygaszone zgodnie z planem z końcem 2023 r., ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych mogą wzrosnąć w styczniu nawet o 68%. Efekty skokowego wzrostu cen powinny być łagodzone. Proponujemy pakiet rozwiązań: bon energetyczny, wsparcie taryf dystrybucyjnych, dodatkowe pieniądze na poprawę efektywności energetycznej budynków oraz specjalną taryfę na ogrzewanie budynków energią elektryczną.  

W ostatnich latach skutki pandemii, kryzysu energetycznego czy migracji wywołanych rosyjską agresją na Ukrainę najmocniej odczuły samorządy. To one stanowią pierwszą linię wsparcia dla mieszkanek i mieszkańców, stawiając czoła nowym wyzwaniom. Wśród problemów, których skala stale rośnie są te związane z jakością powietrza, globalnym ociepleniem czy sytuacją społeczno-gospodarczą.

Widać zmęczenie przeciągającym się konfliktem na linii Bruksela – Polska, który blokuje uruchomienie europejskich środków na realizację Krajowego Planu Odbudowy. Mało kogo interesują zmiany, które w treści tego dokumentu szykuje obecnie rząd. Tymczasem, szczególnie w obszarze transformacji energetycznej, są to zmiany rewolucyjne, na które warto zwrócić uwagę.

Kryzys energetyczny uwidocznił niedoskonałości unijnego rynku energii elektrycznej. Obecne przepisy zostały stworzone prawie 30 lat temu w celu wspierania dużych, konwencjonalnych źródeł wytwarzania, ale obecnie należy je dostosować do nowych wyzwań.

Wyniki siódmej już aukcji na polskim rynku mocy pokazują wyraźnie dylemat, przed jakim stanęła Polska – tym mechanizmem nie można już wspierać istniejących wysokoemisyjnych mocy (węglowych), a gaz jest ryzykowny z uwagi na sytuację geopolityczną. Choć polskie spółki energetyczne nie zrezygnowały całkowicie z projektów gazowych, to w aukcji pojawiło się ich mniej niż zapowiadały. Wyraźnie widać też większą niż dotychczas różnorodność technologii – po raz pierwszy umowy mocowe zdobyły magazyny. Nadal jest drogo – już drugi rok z rzędu aukcje zakończyły się w pierwszej rundzie i po maksymalnej cenie.

W 2021 r. roku import gazu, ropy i węgla kosztował Polskę 89 mld zł. W tym roku (2022) będzie to znacznie więcej – tylko do końca czerwca było to 85 mld zł[1]. Podaż i cena paliw stały się źródłem kryzysu energetycznego i gospodarczego oraz narzędziem wywierania presji na Europę. Tymczasem OZE nie tylko ograniczają emisje i ceny energii, ale również zależność importową od surowców energetycznych.

Wyzwania, przed którymi stoją miasta i samorządy drastycznie się zmieniły – pandemia COVID-19, rosyjska agresja na Ukrainę, stan wyjątkowy w energetyce, coraz większe wydatki i coraz mniejsze budżety. Działania samorządów są kluczem, aby w dynamicznie zmieniających się okolicznościach reagować w przemyślany i skuteczny sposób. Ale żeby samorządy mogły podejmować działania w trudnym, nieprzewidywalnym czasie powinny mieć do tego stworzone odpowiednie przepisy, programy i wsparcie.