W dniach 7-9 lutego Estonia, Łotwa i Litwa zsynchronizują swoje sieci elektroenergetyczne z systemem Europy Kontynentalnej. To kluczowy krok ku niezależności i bezpieczeństwu energetycznemu, zrywający ostatnie więzi z rosyjskim systemem BRELL, który przez lata narażał region na manipulacje naciski polityczne. Od dziesięcioleci państwa bałtyckie były częścią kontrolowanego przez Moskwę systemu IPS/UPS. Kreml zarządzał rezerwami i kontrolą częstotliwości, co dawało mu narzędzie geopolitycznego wpływu. Pełnoskalowa inwazja na Ukrainę w 2022 roku pokazała jak niebezpieczna jest ta zależność, przyspieszając decyzję o synchronizacji. To nie tylko techniczna modernizacja, ale także symboliczne dołączenie do wspólnoty europejskich operatorów systemów przesyłowych i pełne uczestnictwo w europejskim rynku energii.

Od 1 stycznia 2025 roku Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Jest to istotny moment w historii UE - nową kadencję rozpoczyna Komisja Europejska, a nastroje polityczne są ponure – ze względu na sytuację geopolityczną oraz gospodarczą wspólnoty. Z drugiej strony oczy wszystkich krajów kierowane są na Polskę w oczekiwaniu na nowe pomysły, inicjatywy polityczne i energię. Polski rząd zaproponował swoje priorytety, które skupiają się na siedmiu filarach bezpieczeństwa.  

W ciągu najbliższych dekad krajobraz energetyczny Europy zmieni się znacząco. Osiągnięcie neutralności klimatycznej oznacza zastąpienie paliw kopalnych odnawialnymi źródłami energii w ciągu najbliższych 30 lat. Jednym z ważnych zasobów w tej transformacji będzie biometan, który może zastąpić wykorzystanie gazu ziemnego. Kluczowym partnerem, który może odegrać znaczącą rolę w wykorzystaniu biometanu w UE, jest Ukraina. Mimo wyzwań, takich jak trwająca wojna i bariery regulacyjne, Ukraina dysponuje znaczącym potencjałem produkcyjnym – do 1 mld m³ w 2030 roku i aż 22 mld m³ w 2050 roku.  

Od 1 stycznia 2025 roku Polska obejmie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej i będzie miała możliwość wpływania na kierunki i kształt polityk unijnych przez kolejne sześć miesięcy. Jest to istotny moment w historii UE, napięcia geopolityczne rosną, a oczekiwania wobec Polski są wyjątkowo duże. Które obszary w dziedzinie energii i klimatu powinny stać się priorytetami podczas polskiej prezydencji? Kryterium doboru priorytetów jest analiza tego, gdzie Polska ma mocne argumenty podparte doświadczeniem i co ma szanse zyskać zainteresowanie w całej UE.

W porównaniu z zasobami sprzed rosyjskiej inwazji, Ukraina ma dziś do dyspozycji zaledwie jedna czwartą dawnej mocy wytwórczej w energetyce. Niewystarczające dostawy energii oznaczają, że najbliższej zimy nasi sąsiedzi przez znaczną część doby mogą być pozbawieni nie tylko prądu, ale i ciepła oraz bieżącej wody. Rosja konsekwentnie niszczy ukraińską energetykę, by sparaliżować gospodarkę i złamać wiarę społeczeństwa w sens obrony przed rosyjską inwazją, co ma zmusić władze w Kijowie do kapitulacji na rosyjskich warunkach. W niniejszym opracowaniu analizujemy obecny stan ukraińskiej energetyki i proponujemy rozwiązania zmniejszające ryzyko katastrofy humanitarnej w Ukrainie.

Zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego otworzą nowy rozdział w polityce klimatyczno-energetycznej UE. Nowa Komisja Europejska, która rozpocznie swoją 5-letnią kadencję jesienią będzie miała za zadanie monitorować wdrażanie szerokiego zakresu regulacji z pakietu Fit for 55 i nawigować Unię w kierunku 2050 r. – wyznaczając cele na 2040 r. Z pewnością zaproponuje również nową agendę polityczną, ponieważ dynamika dyskusji w UE jest w ciągłej zmianie. Jakie nowe zadania, które postawi sobie Komisja Europejska mogą być najważniejsze z perspektywy Polski i zyskać poparcie i zainteresowanie? 

14 grudnia 2023 r. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą. W nadchodzących miesiącach i latach Ukraina będzie musiała wykonać żmudną, techniczną pracę związaną z wdrażaniem przepisów UE. Dotyczy to również sektora energetycznego. W mapie drogowej przygotowanej w ramach projektu Green Deal Ukraïna, w którym Forum Energii jest partnerem, identyfikujemy najpilniejsze obszary reform energetycznych i klimatycznych dotyczących Ukrainy i przyglądamy się bliżej temu, jak będą wyglądać negocjacje akcesyjne.

Państwa Unii Europejskiej są uzależnione od współpracy z Rosją w obszarze energetyki jądrowej. Spowodowało to, że po rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, koncern Rosatom nie został objęty sankcjami, a wymiana handlowa w tym sektorze rośnie. Sytuacja ta jest niekorzystna dla UE i zwiększa jej podatność na szantaż ze strony Rosji. Ponadto skutkuje wzmocnieniem rosyjskiej armii. UE powinna zwiększyć wysiłki na rzecz dywersyfikacji dostaw i budowy własnych zdolności w sektorze jądrowym.

Unijne embargo na rosyjskie paliwa nie objęło LNG (gaz skroplony) i LPG (gaz płynny). Tylko w 2022 roku państwa UE zapłaciły za rosyjskie LNG aż 16 mld euro, co było rekordowym wynikiem. Polska nie importowała LNG z Rosji. W przypadku LPG jesteśmy jednak największym importerem w całej Unii. W 2022 r. wydaliśmy na rosyjskie LPG niemal 3 mld złotych. W tym tekście wyjaśniamy, w jaki sposób można załatać luki w unijnym embargo na surowce w Rosji – aby je ostatecznie wyeliminować z rynku.

Jeszcze w 2021 roku ok. ¼ wykorzystywanej w UE ropy naftowej o wartości 48 mld euro pochodziła z Rosji. Inwazja na Ukrainę skłoniła państwa UE do wprowadzenia sankcji na ten surowiec. Sankcje zawierają jednak luki, które sprawiły, że Polska stała się największym importerem rosyjskiej ropy w UE. Uszczelnienie sankcji jest jednak możliwe, z kolei elektryfikacja transportu w dłuższej perspektywie zabezpieczy od ryzyka zastąpienia zależności od Rosji uzależnieniem od innych państw petrodolarowych.