W dniach 7-9 lutego Estonia, Łotwa i Litwa zsynchronizują swoje sieci elektroenergetyczne z systemem Europy Kontynentalnej. To kluczowy krok ku niezależności i bezpieczeństwu energetycznemu, zrywający ostatnie więzi z rosyjskim systemem BRELL, który przez lata narażał region na manipulacje naciski polityczne. Od dziesięcioleci państwa bałtyckie były częścią kontrolowanego przez Moskwę systemu IPS/UPS. Kreml zarządzał rezerwami i kontrolą częstotliwości, co dawało mu narzędzie geopolitycznego wpływu. Pełnoskalowa inwazja na Ukrainę w 2022 roku pokazała jak niebezpieczna jest ta zależność, przyspieszając decyzję o synchronizacji. To nie tylko techniczna modernizacja, ale także symboliczne dołączenie do wspólnoty europejskich operatorów systemów przesyłowych i pełne uczestnictwo w europejskim rynku energii.

Od 1 stycznia 2025 roku Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Jest to istotny moment w historii UE - nową kadencję rozpoczyna Komisja Europejska, a nastroje polityczne są ponure – ze względu na sytuację geopolityczną oraz gospodarczą wspólnoty. Z drugiej strony oczy wszystkich krajów kierowane są na Polskę w oczekiwaniu na nowe pomysły, inicjatywy polityczne i energię. Polski rząd zaproponował swoje priorytety, które skupiają się na siedmiu filarach bezpieczeństwa.  

Polskie regiony węglowe są największym beneficjentem unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. To nowy element wspólnotowej polityki, który w latach 2021-2027 ma wspierać realizację unijnych celów energetycznych i klimatycznych. Przyszłość Funduszu w kolejnej perspektywie budżetowej UE jest jednak niepewna. Jego utrzymanie powinno być jednym z priorytetów dla polskiego rządu, a zbliżająca się prezydencja Polski w UE to dobry moment, by rozmawiać o tym z europejskimi partnerami. Tymczasem, choć za energetykę w Polsce odpowiada wiele resortów, za sprawiedliwą transformację – w zasadzie nikt. Co jest do stracenia?

Od 1 stycznia 2025 roku Polska obejmie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej i będzie miała możliwość wpływania na kierunki i kształt polityk unijnych przez kolejne sześć miesięcy. Jest to istotny moment w historii UE, napięcia geopolityczne rosną, a oczekiwania wobec Polski są wyjątkowo duże. Które obszary w dziedzinie energii i klimatu powinny stać się priorytetami podczas polskiej prezydencji? Kryterium doboru priorytetów jest analiza tego, gdzie Polska ma mocne argumenty podparte doświadczeniem i co ma szanse zyskać zainteresowanie w całej UE.

Zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego otworzą nowy rozdział w polityce klimatyczno-energetycznej UE. Nowa Komisja Europejska, która rozpocznie swoją 5-letnią kadencję jesienią będzie miała za zadanie monitorować wdrażanie szerokiego zakresu regulacji z pakietu Fit for 55 i nawigować Unię w kierunku 2050 r. – wyznaczając cele na 2040 r. Z pewnością zaproponuje również nową agendę polityczną, ponieważ dynamika dyskusji w UE jest w ciągłej zmianie. Jakie nowe zadania, które postawi sobie Komisja Europejska mogą być najważniejsze z perspektywy Polski i zyskać poparcie i zainteresowanie? 

Koalicja rządowa deklaruje nowe otwarcie w energetyce i znacznie ambitniejsze cele transformacji – choć na razie bez większych konkretów. Jednym z pierwszych zadań nowego rządu jest zaproponowanie polityki i szeregu strategii klimatyczno-energetycznych. Polaryzacja, próby dezinformacji i napięcie polityczne nie będą pomagać w uzgodnieniu tych dokumentów. Przygotowanie nowej polityki energetyczno-klimatycznej kraju powinno być podparte rzetelnymi analizami, które będą uzasadnieniem dla dokonanych wyborów. Aby wesprzeć merytoryczny głos w tym procesie, powinna zostać powołana Rada, złożona z wiodących krajowych ekspertek i ekspertów.

14 grudnia 2023 r. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą. W nadchodzących miesiącach i latach Ukraina będzie musiała wykonać żmudną, techniczną pracę związaną z wdrażaniem przepisów UE. Dotyczy to również sektora energetycznego. W mapie drogowej przygotowanej w ramach projektu Green Deal Ukraïna, w którym Forum Energii jest partnerem, identyfikujemy najpilniejsze obszary reform energetycznych i klimatycznych dotyczących Ukrainy i przyglądamy się bliżej temu, jak będą wyglądać negocjacje akcesyjne.

Państwa Unii Europejskiej są uzależnione od współpracy z Rosją w obszarze energetyki jądrowej. Spowodowało to, że po rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, koncern Rosatom nie został objęty sankcjami, a wymiana handlowa w tym sektorze rośnie. Sytuacja ta jest niekorzystna dla UE i zwiększa jej podatność na szantaż ze strony Rosji. Ponadto skutkuje wzmocnieniem rosyjskiej armii. UE powinna zwiększyć wysiłki na rzecz dywersyfikacji dostaw i budowy własnych zdolności w sektorze jądrowym.

Jeżeli Polska w najbliższych miesiącach nie dogada się w sprawie KPO - będzie za późno na sensowne wydatkowanie pieniędzy dostępnych dla naszego kraju. Do końca czerwca polski rząd może przedstawić Komisji Europejskiej zmiany w planie wydatków dla Krajowego Planu Odbudowy – uzupełniony o inwestycje zwiększające odporność na kryzys energetyczny. Ruszają właśnie konsultacje z KE w tej sprawie. To ostatni dzwonek dla Polski, aby sięgnąć po pożyczki i dotacje w ramach europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz planu REPowerEU. Jak zmienić polski KPO, aby stał się praktyczną odpowiedzią na kryzys energetyczny?

Unijne embargo na rosyjskie paliwa nie objęło LNG (gaz skroplony) i LPG (gaz płynny). Tylko w 2022 roku państwa UE zapłaciły za rosyjskie LNG aż 16 mld euro, co było rekordowym wynikiem. Polska nie importowała LNG z Rosji. W przypadku LPG jesteśmy jednak największym importerem w całej Unii. W 2022 r. wydaliśmy na rosyjskie LPG niemal 3 mld złotych. W tym tekście wyjaśniamy, w jaki sposób można załatać luki w unijnym embargo na surowce w Rosji – aby je ostatecznie wyeliminować z rynku.