Polski rząd jest pod presją cen energii. Rynek energetyczny w Polsce jest wart ponad 200 mld zł rocznie, ściera się na nim wiele sprzecznych interesów. Zasady tego rynku, m.in. kształtowanie cen niełatwo przełożyć na polityczny język. Kwestie dotyczące cen energii są idealnym podłożem do szerzenia dezinformacji, w rezultacie spada motywacja do transformacji energetycznej, a problemy się piętrzą. W tej analizie pokazujemy, jak polski rząd może podejść do kwestii cen energii, żeby nie blokować potrzebnych zmian, a jednocześnie chronić odbiorców przed nadmiernymi kosztami. Skupiamy się na gospodarstwach domowych.

W dniach 7-9 lutego Estonia, Łotwa i Litwa zsynchronizują swoje sieci elektroenergetyczne z systemem Europy Kontynentalnej. To kluczowy krok ku niezależności i bezpieczeństwu energetycznemu, zrywający ostatnie więzi z rosyjskim systemem BRELL, który przez lata narażał region na manipulacje naciski polityczne. Od dziesięcioleci państwa bałtyckie były częścią kontrolowanego przez Moskwę systemu IPS/UPS. Kreml zarządzał rezerwami i kontrolą częstotliwości, co dawało mu narzędzie geopolitycznego wpływu. Pełnoskalowa inwazja na Ukrainę w 2022 roku pokazała jak niebezpieczna jest ta zależność, przyspieszając decyzję o synchronizacji. To nie tylko techniczna modernizacja, ale także symboliczne dołączenie do wspólnoty europejskich operatorów systemów przesyłowych i pełne uczestnictwo w europejskim rynku energii.

Polska stoi przed wyzwaniem budowy nowych mocy wytwórczych energii elektrycznej. Do 2040 r. luka inwestycyjna w polskim systemie elektroenergetycznym wyniesie 100-120 GW. Zostanie zapełniona przede wszystkim źródłami odnawialnymi. Ale system potrzebuje także mocy dyspozycyjnych, które pozwolą na jego elastyczne bilansowanie w warunkach coraz większej zmienności generacji i odbioru. Według szacunków PSE będzie ich potrzeba 12-18 GW. Problem jest tym pilniejszy, że 9. aukcja rynku mocy, na której zawierano kontrakty na 2029 r. i lata kolejne, podobnie jak aukcja poprzednia, nie przyniosła nowych, dużych projektów w moce wytwórcze.  

Od 1 stycznia 2025 roku Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Jest to istotny moment w historii UE - nową kadencję rozpoczyna Komisja Europejska, a nastroje polityczne są ponure – ze względu na sytuację geopolityczną oraz gospodarczą wspólnoty. Z drugiej strony oczy wszystkich krajów kierowane są na Polskę w oczekiwaniu na nowe pomysły, inicjatywy polityczne i energię. Polski rząd zaproponował swoje priorytety, które skupiają się na siedmiu filarach bezpieczeństwa.  

Rynek mocy to system wsparcia publicznego, który ma utrzymywać moce sterowalne w polskim systemie elektroenergetycznym. Został wprowadzony w 2018 r., za zgodą Komisji Europejskiej, ponieważ elektrownie węglowe przestały na siebie zarabiać. Mógł zainicjować powstawanie nowych sterowalnych i elastycznych mocy, ale po dotychczasowych ośmiu aukcjach korzystają z niego głównie stare jednostki węglowe. Teraz trzeba mechanizm mocowy zaprojektować na nowo, tak aby dał impuls do nowych, elastycznych inwestycji zastępujących węgiel. Podpowiadamy, jak zorganizować nowy rynek mocy w Polsce. 

Polskie regiony węglowe są największym beneficjentem unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. To nowy element wspólnotowej polityki, który w latach 2021-2027 ma wspierać realizację unijnych celów energetycznych i klimatycznych. Przyszłość Funduszu w kolejnej perspektywie budżetowej UE jest jednak niepewna. Jego utrzymanie powinno być jednym z priorytetów dla polskiego rządu, a zbliżająca się prezydencja Polski w UE to dobry moment, by rozmawiać o tym z europejskimi partnerami. Tymczasem, choć za energetykę w Polsce odpowiada wiele resortów, za sprawiedliwą transformację – w zasadzie nikt. Co jest do stracenia?

Od 1 stycznia 2025 roku Polska obejmie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej i będzie miała możliwość wpływania na kierunki i kształt polityk unijnych przez kolejne sześć miesięcy. Jest to istotny moment w historii UE, napięcia geopolityczne rosną, a oczekiwania wobec Polski są wyjątkowo duże. Które obszary w dziedzinie energii i klimatu powinny stać się priorytetami podczas polskiej prezydencji? Kryterium doboru priorytetów jest analiza tego, gdzie Polska ma mocne argumenty podparte doświadczeniem i co ma szanse zyskać zainteresowanie w całej UE.

Zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego otworzą nowy rozdział w polityce klimatyczno-energetycznej UE. Nowa Komisja Europejska, która rozpocznie swoją 5-letnią kadencję jesienią będzie miała za zadanie monitorować wdrażanie szerokiego zakresu regulacji z pakietu Fit for 55 i nawigować Unię w kierunku 2050 r. – wyznaczając cele na 2040 r. Z pewnością zaproponuje również nową agendę polityczną, ponieważ dynamika dyskusji w UE jest w ciągłej zmianie. Jakie nowe zadania, które postawi sobie Komisja Europejska mogą być najważniejsze z perspektywy Polski i zyskać poparcie i zainteresowanie? 

Pod koniec grudnia 2023 r. odbyła się jedna z ostatnich aukcji rynku mocy. W ramach tej formy pomocy publicznej zawarto dotychczas kontrakty na blisko 90 mld zł (nominalnie), które będą spłacane do 2044 r. Ich finansowanie pochodzi od odbiorców energii elektrycznej – w rachunku przeciętnego gospodarstwa domowego za energię elektryczną, opłata mocowa stanowi ok. 7%. Mechanizm ten, choć kosztowny, pozwala utrzymać moce w systemie energetycznym. Do tej pory jednak generował głównie dopłaty dla istniejących i nowych elektrowni węglowych i gazowych. Ósma aukcja okazała się inna od poprzednich: była zdecentralizowana, czysta, tańsza, a także bateryjna. Nie ma za to nowych mocy wytwórczych.

Koalicja rządowa deklaruje nowe otwarcie w energetyce i znacznie ambitniejsze cele transformacji – choć na razie bez większych konkretów. Jednym z pierwszych zadań nowego rządu jest zaproponowanie polityki i szeregu strategii klimatyczno-energetycznych. Polaryzacja, próby dezinformacji i napięcie polityczne nie będą pomagać w uzgodnieniu tych dokumentów. Przygotowanie nowej polityki energetyczno-klimatycznej kraju powinno być podparte rzetelnymi analizami, które będą uzasadnieniem dla dokonanych wyborów. Aby wesprzeć merytoryczny głos w tym procesie, powinna zostać powołana Rada, złożona z wiodących krajowych ekspertek i ekspertów.